Πάπας Γρηγόριος Α΄

Πάπας Άγιος Γρηγόριος Α΄
Από	3 Σεπτεμβρίου 590
Έως	12 Μαρτίου 604
Προκάτοχος	Πελάγιος Β΄
Διάδοχος	Σαβινιανός
Αγιοποίηση
Εορτασμός	3 Σεπτεμβρίου (Καθολική Εκκλησία) 12 Μαρτίου (Ορθόδοξη Εκκλησία, Αγγλικανισμός, Λουθηρανισμός)
Τιμάται από	Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία (Άγιος Γρηγόριος ο Μέγας) Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία (Όσιος Γρηγόριος ο Α΄ Διάλογος) Αγγλικανισμό Λουθηρανισμό
Σύμβολα	περιστέρι, βιβλίο, ποιμαντορική ράβδος, άμφια επισκόπου με ωμοφόριο, ευαγγέλιο, δεξί χέρι σε ευλογία, βιβλίο ή χαρτί με μουσικές νότες, μοναστική κουρά
Προστάτης	(Δύση) μουσικοί, τραγουδιστές, μαθητές, δάσκαλοι, πάπες, παπάτο, παιδιά εκκλησιαστικής χορωδίας
Πολιούχος	Δυτικές Ινδίες

Ο Πάπας Γρηγόριος Α΄ ή Γρηγόριος ο Μέγας (περί το 540 - 12 Μαρτίου 1604) ήταν ο 64ος Πάπας ή επίσκοπος της Ρώμης (3 Σεπτεμβρίου 590 - 12 Μαρτίου 1604). Παρέμεινε πασίγνωστος για την πρώτη μεγάλη αποστολή μακριά από την Ρώμη γνωστή ως "Γρηγοριανή Αποστολή" με στόχο να προσηλυτιστούν στον Χριστιανισμό οι παγανιστές Αγγλοσάξονες. Ο Γρηγόριος Α΄ έμεινε επίσης γνωστός για τα γραπτά του που είχαν την μεγαλύτερη αξία σε σχέση με όλους τους προκατόχους του. Ο Ανατολικός Χριστιανισμός του έδωσε το προσωνύμιο "Γρηγόριος ο Διαλογιστής" χάρη στους "Διαλόγους" του. Οι Αγγλικές μεταφράσεις των ανατολικών κειμένων τον καταγράφουν ως "Διάλογος" από την αντίστοιχη Ελληνική λέξη. Ο πατέρας του ήταν μέλος της Ρωμαϊκής Συγκλήτου και ο ίδιος ο Γρηγόριος Α΄ έγινε Πολίαρχος σε ηλικία 30 ετών, ζούσε μόνιμα σε ένα Μοναστήρι στο οικογενειακό του κτήμα. Παρά το γεγονός ότι προερχόταν από Μοναστήρι έγινε άριστος διαχειριστής χάρη στις περασμένες πολιτικές του εμπειρίες. Στην διάρκεια της Παποσύνης του η προσωπική του αξία ξεπέρασε αυτή των αυτοκρατόρων στο θέμα της βελτίωσης στην ποιότητα της ανθρώπινης ζωής, αμφισβήτησε τον Πατριάρχη Ευτύχιο μπροστά στον ανατολικό αυτοκράτορα Τιβέριο Β΄.

Ο Γρηγόριος Α΄ ανέκτησε την Παπική εξουσία στην Ισπανία, την Γαλλία, έστειλε ιεραποστόλους στην Αγγλία όπως ο Αυγουστίνος Καντουαρίας και ο Παουλίνος της Υόρκης. Οι Φράγκοι, οι Λομβαρδοί και οι Βησιγότθοι μεταστράφηκαν από τον Αρειανισμό στην Καθολική θρησκεία της Ρώμης. Ο Δονατισμός που επικρατούσε εκείνη την εποχή στην βόρεια Αφρική καταδικάστηκε ως Αίρεση. Σε ολόκληρο τον Μεσαίωνα έμεινε γνωστός ως ο "Πατέρας της Χριστιανικής Λατρείας" χάρη στις έντονες προσπάθειες του να μεταρρυθμίσει την Ρωμαϊκή λατρεία. Η Βυζαντινή λειτουργεία χρησιμοποιεί ακόμα την Λειτουργία Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων που θεωρείται συγγραφέας της. Ο Γρηγόριος Α΄ θεωρείται εκτός από πατέρας της Λατινικής Εκκλησίας και ένας από τους Διδασκάκους της Εκκλησίας. Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία, η ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, η Αγγλική Κοινωνία, όπως και διάφορα Λουθηρανικά και Προτεσταντικά δόγματα τον έχουν ανακηρύξει Άγιο. Ο λαός αναγνώρισε την Αγιοποίηση του αμέσως μετά τον θάνατο του. Ο μεταρρυθμιστής Ιωάννης Καλβίνος τον θαύμαζε αναφέροντας ότι ήταν ο τελευταίος άξιος Πάπας. Ο Γρηγόριος Α΄ θεωρείται τέλος Προστάτης και πολιούχος άγιος των μουσικών και των δασκάλων.

Πρώτα χρόνια

Ο Γρηγόριος γεννήθηκε σε περίοδο μεγάλων αναταραχών στην Ιταλία, η Μεγάλη Πανώλη του Ιουστινιανού θέρισε τον πληθυσμό τις χερσονήσου και θανάτωσε περισσότερο από το 1/3 των κατοίκων με βαρύτατες επιπτώσεις στην αυτοκρατορία. Την Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχαν καταλάβει για πολλά χρόνια οι Γότθοι βασιλείς αλλά ο κορυφαίος ανατολικός αυτοκράτορας Ιουστινιανός σταδιακά την δεκαετία του 540 την ανέκτησε, κυβερνήθηκε με έδρα την Κωνσταντινούπολη. Οι μάχες γινόντουσαν περισσότερο στα βόρεια της Ιταλίας με αποτέλεσμα ο νεαρός Γρηγόριος να γνωρίζει ελάχιστα από τα γεγονότα της εποχής. Ο προτελευταίος Γότθος βασιλιάς Τωτίλας λεηλάτησε και κατέστρεψε την Ρώμη (546) αλλά λίγο αργότερα (549) επέτρεψε σε τμήμα του Ρωμαϊκού πληθυσμού να επιστρέψει στην ερειπωμένη πόλη. Ο νεαρός Γρηγόριος και οι γονείς του είχαν αποσυρθεί πιθανότατα στα οικογενειακά κτήματα της Σικελίας και με την άδεια του Τωτίλα επέστρεψαν στην Ρώμη (549). Ο πόλεμος τελείωσε (552), κατόπιν εισέβαλαν οι Φράγκοι αλλά ηττήθηκαν (554) και η ειρήνη αποκαταστάθηκε προσωρινά υπό την ανατολική διοίκηση. Ο Γρηγόριος ήταν εξαιρετικά μορφωμένος όπως όλοι οι νέοι που ανήκαν σε υψηλές οικογένειες της Ρωμαικής κοινωνίας, γνώριζε θεολογία, ρητορική, γραμματική, λογοτεχνία και νομικά. Ο Γρηγόριος Τουρώνης αναφέρει ότι "στην λογοτεχνία, την διαλεκτική και την ρητορική ήταν ανώτερος όλων". Τα Λατινικά του ήταν άψογα, γνώριζε όλους τους Λατίνους συγγραφείς και τα έργα τους αλλά στα Ελληνικά υστερούσε σημαντικά, δεν γνώριζε ούτε να γράφει ούτε να διαβάζει.

Τα νομικά του ήταν τόσο άψογα σαν να έχει εκπαιδευτεί με προορισμό να αναλάβει υψηλές θέσεις στην δημόσια ζωή. Το γεγονός αυτό φάνηκε σύντομα, σε ηλικία μόλις 33 ετών (573) διορίστηκε όπως ο πατέρας του Praefectus Urbi (έπαρχος της πόλης της Ρώμης), μια θέση ιδιαίτερα σημαντική. Σε έναν χρόνο παραιτήθηκε για να ακολουθήσει την μοναστική ζωή, ίδρυσε με την μεγάλη του περιουσία επτά μοναστήρια τα έξι από τα οποία βρίσκονταν στα οικογενειακά κτήματα στην Σικελία. Ένα έβδομο, που αφιέρωσε στον Άγιο Ανδρέα, δημιουργήθηκε στο Clivus Scauri της Ρώμη. Είναι πιθανό, τα μοναστήρια που ίδρυσε, να ακολουθούσαν το μοναστικό πρότυπο του Οσίου Βενεδίκτου, αφού ο Γρηγόριος έτρεφε ιδιαίτερο θαυμασμό προς το μεγάλο διδάσκαλο του κοινοβιακού μοναχισμού και συνέγραψε και την μοναδική αξιόπιστη βιογραφία του οσίου. Οι μοναχοί της εκκλησίας του Αγίου Ανδρέα που οικοδόμησε ο Γρηγόριος στο πατρικό του σπίτι στον Λόφο του Καίλιου δημιούργησαν μια προτομή του που την είδε ο Ιωάννης ο Διάκονος τον 9ο αιώνα. Ο Γρηγόριος περιγράφεται μάλλον φαλακρός με καστανόξανθα γένια όπως του πατέρα του και ένα πρόσωπο ενδιάμεσο σε αυτό του πατέρα και της μητέρας του, τα μαλλιά του ήταν μακριά και κατσαρά. Η μύτη του ήταν λεπτή και ίσια, το μέτωπο του υψηλό και με καλοδιατηρημένα χείλη και πηγούνι. Στην σύγχρονη εποχή ο Πάπας Γρηγόριος Α΄ απεικονίζεται ως ο άνθρωπος που αποτελεί τον σύνδεσμο ανάμεσα στον Ρωμαϊκό κόσμο και τις Γερμανικές φυλές που τον κατέκτησαν.

Άνοδος στον παπικό θρόνο

Στα 578 η φήμη του ήταν τέτοια που ο Πάπας Βενέδικτος Α΄ (Benedictus I) τον διόρισε ως έναν από τους επτά Regionarii (διακόνους) της Ρώμης. Το επόμενο έτος απεστάλη από τον Πάπα Πελάγιο Β' (Pelagius ΙΙ) Αποκρισάριος (nuntius) στην αυτοκρατορική αυλή της Κωνσταντινούπολης. Παρέμεινε στην Πόλη μέχρι το έτος 586, όπου απόκτησε πλούσιες εμπειρίες, χωρίς όμως να μάθει την ελληνική γλώσσα. Το ενδιαφέρον για την πατρίδα του υπήρξε αμείωτο, αφού παρακαλούσε τον αυτοκράτορα Μαυρίκιο (582-602) να αντιμετωπίσει τη λογγοβαρδική εισβολή στην Ιταλία. Μετά την επιστροφή του στη Ρώμη ο Γρηγόριος υπηρέτησε ως ηγούμενος στη Μονή του Αγίου Ανδρέα για περίπου πέντε έτη και παράλληλα εργάστηκε ως σύμβουλος και γραμματέας του Πάπα Πελάγιου Β΄. Το 590 η ζωή του άλλαξε ριζικά όταν ο Πελάγιος πέθανε και ο ίδιος επελέγη ομόφωνα ως διάδοχός του. Ενθρονίστηκε στις 3 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους.

Το έργο του

Ο Γρηγόριος χαρακτηρίστηκε από τους ιστορικούς ως ο πρώτος πάπας του Μεσαίωνα. Η αρχιερατεία του υπήρξε πετυχημένη, αφού κατόρθωσε και κέρδισε το σεβασμό, την αποδοχή, αλλά και τη συμπάθεια όλων, ακόμα και των αντιπάλων του. Στα χρόνια που παρέμεινε στον παπικό θρόνο, ο δυτικός κόσμος ήταν σε αναταραχή. Η Ιταλία ερημωνόταν από τους Λομβαρδούς (ή Λογγοβάρδους), και αντιμέτωπος με αυτήν την μανία ο αυτοκρατορικός Έξαρχος στη Ραβένα αποδεικνυόταν ανίσχυρος. Κατά συνέπεια, δεδομένου ότι οι πολιτικές δυνάμεις ήταν ανίκανες να αναλάβουν την ασφάλεια των πολιτών τους, ο παπισμός, στο πρόσωπο του Γρηγορίου αναγκάστηκε να αναλάβει την ευθύνη για την ευημερία των ανθρώπων. Χρησιμοποιώντας τις δεξιότητες που είχε αποκτήσει όταν υπηρέτησε ως έπαρχος και πρεσβευτής, σύναψε συμφωνία στα 598 μεταξύ της Αγίας Έδρας και του Λομβαρδού δούκα Σπολέτο, σταματώντας την εισβολή και αποκαθιστώντας την ειρήνη και την ασφάλεια στη χώρα. Αναδιοργάνωσε επίσης τις απέραντες γαίες της εκκλησίας, στην περιοχή που εκτείνεται από την Τοσκάνη μέχρι τη Σικελία, εκεί που αργότερα θα ιδρύονταν τα παπικά κράτη. Μοναχός ο ίδιος, ο πρώτος που εξελέγη Πάπας, μεριμνά για τη διάδοση του μοναχισμού. Η αγγλοσαξωνική αποστολή του υπό την ηγεσία του Αγίου Αυγουστίνου του Καντέρμπουρυ, θα οδηγήσει τελικά στη μεταστροφή της Αγγλίας στον Χριστιανισμό. Αγωνίστηκε για την ομόνοια των επισκόπων της Ιλλυρίας και της βόρειας Ιταλίας από την ένταση που είχε δημιουργήσει η έριδα των Τριών Κεφαλαίων.

Αναμόρφωσε την παπική αυλή, πρόσφερε χρήματα στους φτωχούς από την κληρουχία του Αποστόλου Πέτρου, συντήρησε εκκλησιαστικά και δημόσια οικοδομήματα που υπέστησαν καταστροφές από τις βαρβαρικές επιδρομές, πλήρωνε στρατιωτικούς μισθούς και επανίδρυσε το Βικαριάτο της Αρελάτης (Αρλ). Κατά βάση υπήρξε νομιμόφρονας προς την αυτοκρατορική εξουσία, μολονότι εκδήλωσε κάποιες τάσεις παποκαισαρισμού.

Αντιμετώπισε τους Δονατιστές στη βόρεια Αφρική και έδειξε ουσιαστικό ενδιαφέρον για τον εκχριστιανισμό των ειδωλολατρών Λογγοβάρδων και τη μεταστροφή άλλων από τον Αρειανισμό στην Καθολική Εκκλησία.

Ο Γρηγόριος αντέδρασε στον τίτλο Οικουμενικός που, κατόπιν Συνοδικής απόφασης, εισήγαγε ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννης Δ΄ Νηστευτής (582-595). Θεώρησε τον τίτλο αυτό εσφαλμένη αξίωση που αντίκειται στο πνεύμα διακονίας που μετέφερε ο Χριστός στους Αποστόλους του. Έτσι, από αντίδραση υιοθέτησε για τον εαυτό του τον τίτλο servus servorum Dei (δούλος των δούλων του Θεού), τίτλο που φέρουν οι Πάπες της Ρώμης μέχρι σήμερα. Παρά το γεγονός αυτό, στα έργα του πρόβαλε το πρωτείο του Αποστόλου Πέτρου και της Αγίας Έδρας: «Petrus namque auctore Deo sanctae Ecclesiae principatum tenens…», Liber Regulae Pastoralis II, 6, 88-89.

Αγωνίστηκε για την εξάλειψη της σιμωνίας και την πνευματική εξύψωση κληρικών και λαϊκών. Αναδιοργάνωσε την εκκλησιαστική ζωή, εκλαΐκευσε τα δόγματα της πίστης, ώστε να είναι κατανοητά από τον απλό πιστό, και αναθεώρησε τη λατινική λειτουργία, εισάγοντας το γρηγοριανό μέλος και ιδρύοντας Σχολή ιεροψαλτών (Schola cantorum). Σημαντική ήταν και η συνεισφορά του στην ζωγραφική, καθώς υποστήριξε την άποψη πως η απεικόνιση θρησκευτικών επεισοδίων εντός των εκκλησιών ήταν πολύ χρήσιμη, καθώς μπορούσε να προσφέρει στους αναλφάβητους πιστούς τα ίδια αποτελέσματα με αυτά της ανάγνωσης των Γραφών από όσους ήξεραν να διαβάζουν. Η άποψη αυτή, από έναν άνθρωπο με τόσο ισχυρή εξουσία, αποτέλεσε ένα πολύ σημαντικό γεγονός στην ιστορία της Δυτικής τέχνης.

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Διάλογος θεωρείται από την Ορθόδοξη Εκκλησία ως δημιουργός/συγγραφέας της Λειτουργίας των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων που τελείται κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και της Μεγάλης Εβδομάδος. Η Καθολική Εκκλησία δεν κάνει χρήση αυτής της λειτουργίας.

Ο Γρηγόριος κοιμήθηκε στις 12 Μαρτίου του έτους 604(Τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία την ίδια μέρα (12 Μαρτίου)). Μετά από το θάνατό του αγιοποιήθηκε. Ονομάστηκε στη συνέχεια Πατέρας της Εκκλησίας και είναι ένας από τους δύο Ποντίφηκες (ο άλλος είναι ο Λέων Α') που περιβάλλεται με τον τίτλο Μέγας.

Εργογραφία

Ο Όσιος Γρηγόριος Α' υπαγορεύει ψαλμούς (γρηγοριανό μέλος)

Η εργογραφία του Γρηγορίου είναι πλούσια και χαρακτηρίζεται από την απλότητα του λόγου, τη σαφήνεια, τον καλό χειρισμό της γλώσσας και τη θεολογική εμβρίθεια. Η φήμη του ως εκκλησιαστικού Πατέρα στηρίζεται στις ιδέες που μετέδωσε στις μελέτες του για την πνευματική ζωή.

• Liber Dialogorum (Βιβλίο Διαλόγων). Το έργο γράφτηκε ανάμεσα στα έτη 593-594. Αποτελείται από τέσσερα βιβλία. Σε αυτά εμπεριέχονται οι βίοι, τα θαύματα και οι προφητείες πολλών Ιταλών αγίων, κληρικών, μοναχών και λαϊκών. Μεταφράστηκε στην ελληνική γλώσσα από τον ελληνικής καταγωγής πάπα Ζαχαρία (741-752) και γρήγορα γνώρισε σημαντική διάδοση. Στο έργο αυτό οφείλει ο Γρηγόριος την προσωνυμία ο Διάλογος, η οποία του αποδόθηκε από την ανατολική εκκλησιαστική παράδοση.

Κριτική έκδοση του κειμένου βλ. στους τόμους 251(1978), 260(1979) και 265(1980) της σειράς SCh. Η ελληνική μετάφραση του Α΄, Γ΄ και Δ΄ Βιβλίου υπάρχει στην PL 77, 148 κεξ. , ενώ του Β΄ Βιβλίου στην PL 66, 126-203. Νεοελληνική μετάφραση του έργου εκπόνησε ο Ιερομ. Ιωάννης μ. (Μέσκος), Αγίου Γρηγορίου του Μεγάλου, Διάλογοι ήτοι Βίοι και θαύματα των εν Ιταλία οσίων και περί εξόδου ψυχών και αιωνιότητος, Βιβλία τέσσερα, Μετάφραση στα Νέα Ελληνικά – Πρόλογος – Εισαγωγή – Σημειώσεις, Έκδοσις Συνοδείας Ιερομ. Ιωάννου, Κελλίον «Κοιμήσεως της Θεοτόκου», Αγία Άννα - Άγιον Όρος 1988.

Το 1987, ο Francis Clark δημοσίευσε το δίτομο, περίπου 800 σελίδων βιβλίο του "The Pseudo-Gregorian Dialogues", (Οι Ψευδο-Γρηγοριανοί Διάλογοι) ισχυριζόμενος ότι οι Διάλογοι ήταν μια ψευδεπίγραφη "σύνθεση δανείων" (εράνισμα) από άλλες πηγές, δημιουργημένη σχεδόν έναν αιώνα μετά τον θάνατο του Γρηγορίου από κάποιον που είχε πρόσβαση στα παπικά αρχεία (γραφέα ή βιβλιοθηκάριο).

• Liber Regulae Pastoralis (Βιβλίο Ποιμαντικού Κανόνα). Το έργο γράφτηκε το έτος 591. Πρόκειται στην ουσία για ένα ποιμαντικό εγχειρίδιο, που στοχεύει στην εξύψωση του λειτουργήματος του ιερέα και του μυστηρίου της ιερoσύνης. Είχε μεγάλη απήχηση στα μεταγενέστερα χρόνια, ενώ μέχρι και τις ημέρες μας προκαλεί το ενδιαφέρον στους ιερατικούς κύκλους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.

Το σύγγραμμα διαδόθηκε και στην ανατολική Εκκλησία. Ο ίδιος ο Γρηγόριος, σε Επιστολή του, η οποία γράφτηκε τον Ιανουάριο του έτους 602, παρέχει την πληροφορία πως το έργο είχε μεταφραστεί στα ελληνικά (Epistula 12, 6, CCL 140A, 976). Τη μετάφραση εκπόνησε ο πατριάρχης Αντιοχείας Αναστάσιος Β΄ (599-609), σύγχρονος του Γρηγορίου. Η μετάφραση αυτή, δυστυχώς, έχει χαθεί.

Την κριτική έκδοση του συγγράμματος βλ. στη σειρά SCh 381-382(1992).

• Expositio in beatum Job, libri XXXV (Εξήγηση στο μακάριο Ιώβ, βιβλία 35). Το έργο φέρει και την ονομασία Moralia (Ηθικά). Με αυτόν τον τίτλο, άλλωστε, είναι περισσότερο γνωστό. Πρόκειται για σπουδαίο και εμβριθές ερμηνευτικό υπόμνημα με ηθικές προεκτάσεις. Το σύγγραμμα αυτό το αφιέρωσε στο φίλο του Λέανδρο Σεβίλλης, ο οποίος και τον παρότρυνε στη σύνταξή του.

Κριτική έκδοση του συγγράμματος βλ. στους τόμους 143, 143Α, 143Β (1979-1985) της σειράς CCL. Επίσης βλ. τους τόμους 32bis(1975), 212(1974), 221(1975) και 476(2003) της σειράς SCh.

• Homiliae in Hiezechihelem prophetam (Ομιλίες στον προφήτη Ιεζεκιήλ), SCh 327(1986) και 360(1990).

• XL Homiliarum in Evangelia Libri duo (40 Ομιλίες στα Ευαγγέλια, βιβλία δύο), PL 76, 1075-1312.

• Expositio in Canticum Canticorum (Εξήγηση στο Άσμα Ασμάτων), SCh 314(1984).

• Expositio in Librum primum Regum (Εξήγηση στο Βιβλίο Α΄ Βασιλειών), SCh 351(1989), 391(1993), 432(1998), 449(2000), 469(2003) και 482(2004).

• Μέσα από την εργασία του Magna Moralia, εισήγαγε την έννοια των επτά θανάσιμων αμαρτημάτων.

• Διασώθηκαν, επίσης, 814 Επιστολές του Γρηγορίου. Βλ. την έκδοσή τους στον 77ο τόμο της PL. Επίσης βλ. στη σειρά CCL 140-140A (1982) και στη σειρά SCh 370-371 (1991).

Βιβλιογραφία

Βιογράφος του Αγίου Γρηγορίου είναι ο Ιωάννης, διάκονος Ρώμης (έτος γέννησης άγνωστο, θάνατος πρό του 882 μ.Χ.). Ο Johannes, επονομαζόμενος Hymonides, ήταν γύρω στα μέσα του 9ου αιώνα μοναχός στο Monte Cassino, και αργότερα διάκονος της εκκλησίας της Ρώμης. Έχοντας καλή μόρφωση, συνδέθηκε στενά με τον Αναστάσιο, βιβλιοθηκάριο της Εκκλησίας της Ρώμης (θάνατος 879μ.Χ.), και κατά προτροπή του πάπα Ιωάννη VIII (872-82) συνέγραψε τον βίο του Αγίου Γρηγορίου, βασισμένος στα έργα του και σε αποσπάσματα επιστολών που είχαν διασωθεί στα παπικά αρχεία. Το έργο διαιρείται σε 4 τόμους: το Α' αφηγείται τη ζωή του Αγίου μέχρι την άνοδό του στον παπικό θρόνο. Το Β' το έργο του ως πάπα. Το Γ' την διδασκαλία του και το συγγραφικό του έργο. Το Δ' την πνευματική του εξέλιξη. Έκδοση Mabillon ("Acta SS. ord. S. Benedicti", I, 398-496; "Acta SS.", March, II, 137-211; P.L., LXXV, 50 sqq.).

• F. Gastaldelli, "Teologia e retorica in S. Gregorio Magno", Salesianum 29(1967), 269-299.
• G. Cremascoli, "La Bibbia nella 'Regula Pastoralis' di S. Gregorio Magno", Vetera Christianorum 6(1969), 47-70.
• C. Dagens, "L' Église universelle et le monde oriental chez saint Grégoire le Grand", Istina 20(1975), 457-475.
• του ίδιου, Saint Grégoire le Grand. Culture et expérience chrétienne, Paris 1977
• L. La Piana, Teologia e ministeri della parola in S. Gregorio Magno, Palermo 1987
• Gregorio Magno e il suo tempo, XIX Incontro di studiosi dell' antichità cristiana in collaborazione con l' École Française de Rome, Roma 9-12 maggio 1990, Roma 1991 [Συλλογικός Τόμος]
• M. Fiedrowicz, Das Kirchenverständnis Gregors des Grossen. Eine Untersuchung seiner exegetischen und homiletischen Werke, Freiburg - Basel - Wien 1995.
• Φ. Σ. Ιωαννίδη, "Γρηγόριος Μέγας ο Διάλογος και Ιωάννης της Κλίμακος. Παράλληλες αναγνώσεις στη σκιαγράφηση του ποιμένα και του έργου του”, Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,Τμήμα Θεολογίας,Νέα Σειρά,Τιμητικό Αφιέρωμα στον Ομότιμο Καθηγητή Νικόλαο Αθ. Ματσούκα 12(2002), 133-150.

Πηγές

• Ælfric (1709). An English-Saxon Homily on the Birth-day of St. Gregory: Anciently Used in the English-Saxon Church, Giving an Account of the Conversion of the English from Paganism to *Christianity. Translated by Elstob, Elizabeth. London: W. Bowyer.
• Anonymous Monk of Whitby (1985). Bertram Colgrave (ed.). The Earliest Life of Gregory the Great. Cambridge University Press.
• Ambrosini, Maria Luisa; Willis, Mary (1996). The Secret Archives of the Vatican. Barnes & Noble.
• Barasch, Moshe (2013). Theories of Art: 1. From Plato to Winckelmann. Taylor & Francis.
• Bede (1999). McClure, Judith (ed.). The Ecclesiastical History of the English People: The Greater Chronicle; Bede's Letter to Egbert. Oxford University Press.
• Calvin, John (1845). Institutes of the Christian Religion. Vol. Third. Translated by Henry Beveridge. Edinburgh: Calvin Translation Society.
• Cantor, Norman F. (1993). The Civilization of the Middle Ages. New York: Harper.
• Cavadini, John, ed. (1995). Gregory the Great: A Symposium. Notre Dame: University of Notre Dame Press.
• Champ, Judith F. (2000). The English Pilgrimage to Rome: A Dwelling for the Soul. Gracewing.
• Chupungco, Anscar J. (1997). Handbook for Liturgical Studies: Introduction to the liturgy. Liturgical Press.
• Clark, Francis (1988). "St. Gregory the Great, Theologian of Christian Experience". American Benedictine Review. 39 (3): 261–276.
• Cross, Frank Leslie; Livingstone, Elizabeth A. (2005). "Gregory I". The Oxford Dictionary of the Christian Church. Oxford University Press.
• Dagens, Claud (1977). Saint Grégoire le Grand: Culture et expérience chrétiennes. Paris: Études augustiniennes.
• Deanesly, Margaret (1969). A History of the Medieval Church, 590-1500. Routledge.
• Didron, Adolphe Napoléon (1851). Christian Iconography: Comprising the History of the Nimbus, the Aureole, and the Glory, the History of God the Father, the Son, and the Holy Ghost. Henry G. Bohn.
• Demacopoulos, George E. (2015). Gregory the Great: Ascetic, Pastor, and First Man of Rome. Notre Dame: University of Notre Dame Press.
• Dudden, Frederick Holmes (1905). Gregory the Great: His Place in History and Thought (In Two Volumes). London: Longmans, Green, and Co.
• Eden, Bradford L. (2004). "Gregory I, Pope". In Christopher Kleinhenz (ed.). Medieval Italy: An Encyclopedia. Routledge.
• Ekonomou, Andrew J. (2007). Byzantine Rome and the Greek Popes: Eastern influences on Rome and the papacy from Gregory the Great to Zacharias, A.D. 590–752. Lexington Books.
• Ellard, Gerald (1948). Christian Life and Worship. Arno.
• Flechner, Roy (2015). "Pope Gregory and the British: Mission as a Canonical Problem". In Hélène Bouget; Magali Coumert (eds.). En Marge, Histoires des Bretagnes 5. Brest: Université de Bretagne occidentale.
• Fontaine, Jacques, ed. (1986). Grégoire le Grand: Chantilly, Centre culturel Les Fontaines, 15–19 septembre 1982 : actes (Colloques internationaux du Centre national de la recherche scientifique). Paris: Editions du Centre national de la recherche scientifique.
• Gardner, Edmund G., ed. (1911). The Dialogues of Saint Gregory the Great: Re-edited with an Introduction and Notes. London: P. L. Warner.
• Gietmann, G. (1911). "Nimbus" . In Herbermann, Charles (ed.). Catholic Encyclopedia. Vol. 11. New York: Robert Appleton Company.
• Huddleston, Gilbert (1909). "Pope St. Gregory I ("the Great")" . In Herbermann, Charles (ed.). Catholic Encyclopedia. Vol. 6. New York: Robert Appleton Company.
• Hunt, William; Poole, Reginald Lane (1905). The Political History of England ...: The history of England from the accession of Richard II to the death of Richard III, 1377-1485. Longmans, Green & Co.
• Levy, Kenneth (1998). Gregorian Chant and the Carolingians. Princeton University Press.
• Leyser, Conrad (2000). Authority and Asceticism from Augustine to Gregory the Great. Oxford: Clarendon Press.
• Little, Lester K. (1963). "Calvin's Appreciation of Gregory the Great". Harvard Theological Review. 56 (2): 145–157.
• Livingstone, Elizabeth A. (1997). Studia Patristica. Peeters.
• Maisch, Ingrid (1998). Mary Magdalene: The Image of a Woman Through the Centuries. Liturgical Press.
• Mann, Horace Kinder (1914). The Lives of the Popes in the Early Middle Ages. Vol. X. K. Paul, Trench, Trübner.
• Markus, R.A. (1997). Gregory the Great and His World. Cambridge: University Press.
• McGinn, Bernard (1996). The Growth of Mysticism: Gregory the Great Through the 12 Century (The Presence of God) (v. 2). New York: Crossroad.
• McGinn Bernard, & McGinn Patricia Ferris (2003). Early Christian Mystics: The Divine Vision of the Spiritual Masters. New York: Crossroad.
• Meehan, Andrew B. (1912). "Servus servorum Dei" . In Herbermann, Charles (ed.). Catholic Encyclopedia. Vol. 13. New York: Robert Appleton Company.
• Meyendorff, John (1989). Imperial unity and Christian divisions: The Church 450–680 A.D. The Church in history. Vol. 2. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press.
• Moorhead, John (2005). Gregory the Great. The Early Church Fathers (1st ed.). New York: Routledge.
• Murray, Gregory (1963). Gregorian Chant According to the Manuscripts. L. J. Cary & Co.
• Ricci, Cristina (2002). Mysterium dispensationis. Tracce di una teologia della storia in Gregorio Magno (in Italian). Rome: Centro Studi S. Anselmo.. Studia Anselmiana, volume 135.
• Richards, Jeffrey (1980). Consul of God. London: Routelege & Keatland Paul.
• Rubin, Miri (1991). Corpus Christi: The Eucharist in Late Medieval Culture. Cambridge University Press.
• Schreiner, Susan E. (1988). "'Where Shall Wisdom Be Found?': Gregory's Interpretation of Job". American Benedictine Review. 39 (3): 321–342.
• Smith, William; Cheetham, Samuel (1875). A dictionary of Christian antiquities: Comprising the History, Institutions, and Antiquities of the Christian Church, from the Time of the Apostles to the Age of Charlemagne. J. Murray.
• Smith, William; Wace, Henry (1880). A Dictionary of Christian Biography: Literature, Sects and Doctrines. Vol. II Eaba – Hermocrates. Boston: Little, Brown and Company.
• Squatriti, Paolo (2002). Water and Society in Early Medieval Italy, AD 400-1000. Cambridge University Press.
• Straw, Carole E. (1988). Gregory the Great: Perfection in Imperfection. Berkeley: University of California Press.
• Thayer, Joseph Henry (1962). Greek-English Lexicon of the New Testament being Grimm's Wilke's Clavis Novi Testamenti Translated Revised and Enlarged. Grand Rapids, Michigan: Zondervan.
• Thornton, Father James (2006). Made Perfect in Faith. Etna, California, US: Center for Traditionalist Orthodox Studies.
• Weber, Leonhard (1947). Hauptfragen der Moraltheologie Gregors des Grossen: Ein Bild Altchristlicher Lebensführung. Freiburg in der Schweiz: Pauluscruckerei.
• Wilken, Robert Louis (2001). "Interpreting Job Allegorically: The Moralia of Gregory the Great". Pro Ecclesia. 10 (2): 213–226.
• Zuckermann, G. (2003). Language Contact and Lexical Enrichment i

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Catholic Encyclopedia: Saint Pope Gregory I (άρθρο του C. Roger Hudleston) (Αγγλικά)
• oodegr.com Ο άγιος Γρηγόριος ο Διάλογος, Πάπας Ρώμης